Ikatlong Tsapter ni Wendell

Three days before Christmas pa lang ay binuksan ko na ang mga regalong nakuha ko galing kina Lance, Sev at Yumi. Nakakatawa kasi parang engot ang mga kaibigan kong iyon. Parang sinabi nilang may putok ako dahil sa mga iniregalo nila sa akin. Tawa nga ako ng tawa nang binubuksan ko yung mga regalo ko sa kuwarto. Inilock ko ang pinto kasi baka biglang pumasok si Mommy at mag-usyoso bigla, e nagpramis ako sa kaniya na sa Christmas Eve ko pa bubuksan ang mga regalong natanggap ko.

Ang regalo sa akin ni Lance ay pabango. Afficionado ang tatak. Sabi ni Lance sa maliit na papel na kasama ng bote ay “Hugo Boss” raw ang scent ng pabango. Inisprayan ko nang kaunti ang kaliwang palad ko. Tapos habang inaamoy-amoy ko yung palad ko ay nag-wish ako na sana magustuhan ni Lance yung regalo ko sa kaniyang friendship band na ako pa ang gumawa. Actually, ang regalo ko sa tatlong engot na mga kaibigan ko ay puro friendship band na ako ang gumawa. Yung kay Lance, rasta ang design, kasi nabanggit niya sa akin na paborito raw niya ang kanta ni Bob Marley na “No Woman, No Cry.” Sino kaya ang special someone na kasama ni Lance sa Laguna ngayong bakasyon?

Tatlong bar ng Irish Spring na sabon naman ang iniregalo sa akin ni Sev. Inilagay pa niya sa card na galing pa raw iyon ng New York nang minsang umattend doon sa isang medical conference ang tatay niyang doktor. Tapos may isinama siyang bugtong na kapag kung sinuman ang makakahula sa aming tatlo nina Lance at Yumi ay bibigyan niya ng komiks na bastos:

“Espada ni Hesus,
Magkabila’y matulis.”

Napasigaw ako ng “palay!” sa loob ng kuwarto ko. Mamaya makikitext ako kay Mommy para itext ko kay Sev ang sagot. Iyon ay kung hindi pa ako nauunahan ni Yumi na pinakamagaling sa aming apat pagdating sa bugtungan.

Ang friendship band naman na iniregalo ko kay Sev ay bilog-bilog ang design, kasi naalala ko noon na sabi niya fascinated siya sa mga bilog. Tapos nilagay ko dun sa card na ibinigay ko kay Sev yung isang tula ng paborito niyang poet na si Rainer Maria Rilke:

“I live my life in growing orbits
which move out over the things of the world.
Perhaps I can never acheive the last,
but that will be my attempt.

I am circling around God, around the ancient tower,
and I have been circling for a thousand years,
and I still don't know if I am a falcon, or a storm, or a great song.”

Buti pa si Sev, nasa mga kamag-anak nila ngayon sa Australia para magbakasyon. Sana pasalubungan niya kami ng kangaroo.

Si Yumi naman, grabe talaga ang babaeng yun! Grabe! Puntahan ko kaya ngayon sa ABC-GMN kung saan nakikipag-Christmas Party siya kasama ang mga artista. Pag empleyado talaga ang nanay mo ng isang TV station, grabe, maraming happenings with the stars. Hay. Grabe talaga si Yumi! Niregaluhan ba naman ako ng Axe na mini-stick na deodorant. Mamaya, makikitext ako kay Mommy para bulyawan si Yumi. Tapos may note si Yumi na isinulat niya sa Christmas wrapper ng regalo niya sa akin: “If you use this, mamamagnet mo kahit sina Ma’am Mons at si Cecilia suplada.” Talaga yang si Yumi, o! Samantalang ako, ang iniregalo ko sa kaniya ay friendship band na pink tapos may design na mga bulaklak na puti. Iyon ang pinakamhirap na gawin, kasi mabutingting! Sabi kasi ni Yumi dati, paborito niyang kulay ang pink. At sabi niya, kapag may nagbigay raw sa kaniya ng puting bulaklak, malalaman niyang sincere ang intensyon sa kaniya ng lalaki.

Tawa talaga ako nang tawa sa regalo sa akin ni Yumi! Inamoy ko yung Axe. Pulse pala ang pangalan ng scent. Mabango naman. Hinubad ko ang t-shirt ko, tapos humarap ako sa salamin. Itinaas ko ang mga kamay ko para masilip ko kung lumago na ba ang buhok sa kilikili ko. Sabi ni Lance, kung gusto ko raw kumapal ang buhok sa kilikili ko, dalawa ang puwede kong gawin: Una, hintayin na lumago ito dahil may natural process naman. Ikalawa, yung artificial process. I-shave ko raw. Kaya lang raw, hindi malambot ang magiging pakiramdam ng buhok. Magiging matigas raw na parang buhaghag na buhok ni Nelson.

Tamang-tama, habang hinihimas-himas ko ang iilang hibla ng buhok sa kaliwang kilikili ko ay biglang pumasok si Mommy. Hindi ko pala na-i-lock ang pinto. Tawa siya nang tawa sa akin nang mahuli akong iniinspeksyon ko ang kilikili ko. Lumapit siya sa akin habang ako naman ay napaupo sa kama ko at nagpipigil ng tawa.

“Wendell, bakit inaamoy-amoy mo ang kilikili mo? At bakit binuksan mo na ang mga regalo mo?!” ang dalawang magkasunod na tanong na ibinato ng Mommy ko habang tinitingnan niya ang mga nakuha kong regalo.

“Mommy naman! Hindi ko naman po inaamoy, e!”

“E, bakit tinitingnan mo ang kilikili mo?”

Ayoko namang sabihin nang diretsahan kay Mommy na kasi ang unti ng buhok ko sa kilikili kaya dinudutdot ko.

“Alam mo, Wendell, pareho kayo ng kilikili ng daddy mo. Hindi mabuhok,” sabay kiniliti ako ni Mommy sa kilikili. Nang halos maubusan na ako ng hininga dahil sa katatawa dahil sa pangingiliti ni Mommy, tumigil na rin siya at niyakap ako.

Kahit hindi sabihin ni Mommy, alam kong naiisip niya si Daddy. Kasi December rin iyon nang umalis si Daddy, dahil kailangang pumunta ni Daddy sa Amerika. Hindi muna sila nagpakasal para madaling makakuha ng Green Card si Daddy. Pag single ka kasi, mas madaling makakuha ng Green Card. Tapos pag nakakuha na siya ng Green Card, ang balak ni Daddy ay bumalik sa Pilipinas para pakasalan si Mommy at ipetisyon kaming dalawa. Kuwento pa sa akin ni Mommy, na madali lang kaming makakapunta dapat sa Amerika kung nasunod ni Daddy ang plano. Palalabasin na lang na ako ay anak ni Mommy sa pagkadalaga para madali rin akong mapetisyon. Parang ganun. Sampung taon na rin ang nagdaan. Isang dekada na pala iyon, a! Kakaiba!

Ipinakita ko kay Mommy ang mga regalo sa akin nina Lance, Sev at Yumi. Magka-wavelength talaga kami ng Mommy ko kasi ang sabi niya sa akin: “Anak, mukhang pinagkaisahan ka ng mga kaibigan mo, a! Nababahuan siguro sa ‘yo!”

Anlakas ng tawa ng nanay ko. Parang naririnig ko pa nga na umiikot-ikot sa tenga ko ang tawa niya hanggang sa lumabas ako ng bahay namin para magpahangin. Sa kalsada, naglalaro ng watusi ang mga bata. “Pengeng wantusi!” ang sabi ng bulol na batang si Judy Ann na apo ni Mang Ben. Iyong ibang bata naman, nangangaroling. Kumakanta ng “Joy to the World” sa tindahan ni Mang Ben.

Nang marinig ng mga nagwawatusi na nangangaroling ang ibang bata sa tindahan ni Mang Ben, at nang marinig nila na “Joy to the World” ang kinakanta, biglang kumanta nang mas malakas ang mga nagwawatusi:

“Joy tumalon sa bintana
Nauna ang baba.
Medyas ng Ilokano,
Sapatos ng kabayo.
Balakubak ng kalbo,
Balakubak ng kalbo,
Gumamit, gumamit ng Rejoice shampoo!”

Pumasok ako sa loob ng bahay. Hiniram ko ang cellphone ni Mommy. Ayaw niya akong pahiramin. Pinilit ko nang pinilit ang Mommy ko. Sinabi ko na magpapasalamat lang ako sa mga kaibigan ko. Ayaw pa ring pumayag. Naisip ko, baka kaya nagsusungit ay dahil naaalala si Daddy. Kaya nalulungkot. Kaya hindi ko na pinilit.

Umakyat ako sa kuwarto. May regalong nakapatong sa kama ko. Galing kay Mommy. Pagkabasa ko pa lang ng card, lumundag na ako nang lumundag sa tuwa! Inilock ko ang pinto. Kinuha ko ang phone book ko sa loob ng aking bag. Hinanap ko ang cellphone numbers nina Mommy, Lance, Yumi at Sev.

Ikalawang Tsapter ni Wendell

“Feeling mo ba mata-Top Ten ka ngayong quarter?” tanong sa akin ni Lance. I-aanawns na kasi ni Ma’am Mons ang Top 10 sa klase namin. Tapos i-aanawans rin niya ang Top 10 sa buong first year.

“Sana. Para sumaya ang Mommy ko…” ang maikli kong sagot.

“Ikaw naman puro ka na lang Mommy, Mommy. Joke lang.”

“Ganun talaga. O, quiet na! Magsisimula na ang flag ceremony.”

“Ang KJ mo talaga, Wendell! Bakit ba ang seryoso-seryoso mo ngayon?” tapos kinuskos ni Lance ang buhok ko.

“Ito naman! Para na akong tuta!” ang sagot ko habang iniiwas ang ulo ko mula sa malaking kaliwang kamay ni Lance. Ang totoo niyan, kinakabahan ako kasi hindi ako sigurado kung makakasama ako sa Top Ten ngayong second quarter. Andami kasing school activities, kaya feeling ko, kung may grade lang ang extra-curricular activities ay ako na ang Top 1. Pero okay lang naman. Hindi naman siguro magagalit si Mommy, tutal Top 6 naman ako noong first quarter.

“Pusa! Para kang pusa! Mas ka-close ko ang mga pusa!” tapos kinuskos muli ni Lance ang buhok ko. Nilagyan pa ako ng bangs habang kumakanta siya ng “She bangs! She bangs!” ni Ricky Martin. Medyo natanggal ang tensiyon na nararamdaman ko dahil sa pagpapatawa ni Lance.

Nagsimula nang umakyat ang prinsipal sa platform ng quadrangle. Sumigaw ako ng “Attention!” katulad ng ginagawa sa CAT ng mga fourth year. Sumunod naman agad ang lahat, puwera lang kay Nelson na kailangan ko pang puntahan sa likod ng pila. Talagang kupal! Sorry po Jesus kung ginamit ko dito ang salitang “kupal.” Kasi naman, kaya pala hindi narinig ni Nelson ang pagsigaw ko ng “Attention!” ay dahil abala sa pagpapakyut kay Denise. Nang nilapitan ko siya, nagsumbong agad sa akin si Denise na tinutukso siya ni Nelson ng “Boobita” dahil siya raw, ayon kay Nelson, ang “babaeng mas malaki pa ang boobs kaysa utak.” Foul talaga! Kaya kahit na matangkad si Nelson, sa pinakaharap ng pila ko siya pinapunta para magbehave siya.

“Crush ka lang nun, Denise!” ang nakangiti kong sabi kay Denise. Umaakyat sa noo ko ang tensiyon nang marinig ko si _____________ (pangalan ng prinsipal) na tinatawag ang pangalan ko.

“Mr. Arcangel…” Naku! Baka pagsabihan na naman ako ni Ma’am ___________ (principal’s name) tungkol sa “command responsibility.” Na ang rules and regulations ng school na nanggagaling mula sa pinakamataas na posisyon sa paaralan ay dapat tumatagos hanggang sa pinakamababang opisyal ng klase. Huminga ako ng malalim, tapos itinaas ko ang kaliwang kamay ko sabay sabi ko ng “Yes, ma’am!”

“I see that among the freshmen, your section’s line is the most…” ang pagsisimula ni Ma’am ___________ (principal’s name).

Hay. Heto na naman. Most disheveled. Most distraught. Most skewed. Most perforated. Most embarassing. Letse! Sorry po uli, Jesus. Bakit ba hindi matauhan itong si Ma’am _________ (pangalan ng prinsipal) na mali naman ang adjectives na ginagamit niya para idescribe ang hindi-pantay na linya ng section namin. Minsan lang namang mabaluktot ang linya namin, tapos para sa kaniya, lagi na lang baliko.

“Mr. Arcangel, your section’s line is the most… perfect!”

Nagpalakpakan ang buong section namin. Namula ako sa tuwa. Nakita kong nag-apir sina Lance at Yumi, habang si Severino naman ay sumaludo sa akin. Sa loob-loob ko, mas appropriate na adjective ata ang “straight” kaysa “perfect” pero sige na nga, pinuri naman kami ng prinsipal kaya okay na. “Job well done!” sabi ko sa sarili.

“Very good. Very good!” ang masayang komento ni Ma’am Atienza.

“Perfect! Perfect!” ang sigaw ni Yumi. “Perfect like Vilma Santos!”

Si Alwin naman, kumakaway-kaway sa ibang section habang ngumunguso na parang asar na asar kay Yumi. Narinig ko pang sabi ni Alwin na “Pekpek! Pekpek! Pekpek like Velma Cantot!” Inirapan lang siya ni Yumi na inakbayan si Severino na inakbayan naman ni Lance.

“Bilib na talaga ako sa ‘yo, Wendell! Ikaw lang ang nakakasoplak diyan kay Nelson! Tapos ngayon, diretso pa ang line natin,” ang sabi ni Lance habang tinatapik-tapik ako sa likod.

“Hindi naman,” pa-humble na sagot ko, “ikaw rin naman nasosoplak mo yang kaibigan mong yan! Tsaka, thank you nga pala sa pagtulong sa pag-aayos ng linya.”

Habang umuusad ang morning ceremony, tumatakbo sa utak ko na ang hirap talagang maging class president. At ang hirap pala talagang maging masunurin. Mahirap ang responsibilidad. Minsan nakakapagod. Minsan ko nang naikuwento ito kay Severino, nung panahon na sinagip siya ni Lance mula sa mapapanghing kamay ni Nelson. Lagi kasing natatagasan ng Eskinol ang kamay ni Nelson pag naglalagay siya sa mukha. Paano ba naman kasi, nilulunod talaga ang bulak. Kaya ayun, medyo nawawala naman ang taghiyawat ni Nelson. Kaso nga lang, mas maputi ang mukha ni Nelson kaysa sa leeg at buong katawan niya, kaya para siyang si Jericho Rosales na hindi laging pantay ang make-up!

Pagkatapos ng paos naming pagkanta ng “Lupang Hinirang,” at ng “Let Us Blend Our Tongues in Praises” na school hymn namin, at pagkatapos ng “taas noong” pagpa-“Panatang Makabayan,” masaya at organized na pumasok ang section namin sa klasrum. Binati kaming muli ni Ma’am Atienza. Tapos pinatayo ako ni Ma’am at pinalakpakan ako ng section namin. Tapos pinatayo ko ang lahat ng classmates ko para palakpakan namin ang buong klase. Tapos pinaupo na kami ni Ma’am Atienza. Tapos nagdasal kami. Tapos may inilabas siyang papel na nakasingit sa Class Record book niya.

“Now, I have a special announcement. Our Top Ten for the second quarter.” Sa sobrang kaba ko, parang nakita kong mag-isang nag-origami yung papel na hawak ni Ma’am Atienza. Inorigami nito ang sarili para maging papel na lumibot-libot sa isip ko.

“Let’s start from our Number 10. Please stand up… Mr. Severino Tabayocyoc.” Nagpalakpakan ang ilang kaklase ko. Narinig ko namang ibinubulong ni Nelson kay Lance na nasa likod ng upuan ko na “Pare, si Taba-yuck-yuck tumatabo, o!” Sinaway ko si Nelson at narinig kong sabi ni Lance na “Sobra ka na, pare. Tama na yan.”

Pinapunta ni Ma’am Atienza si Sev sa platform sa loob ng klasrum namin. Nakayuko lang si Sev. Nang medyo umangat yung ulo niya, ako naman ang sumaludo sa kaniya.

“Our Top 9 for the second quarter is… Please stand up… Mr. Lance _________.”

Parang pumithit ng 360 degrees ang ulo ko para tingnan si Lance na nasa likuran ko lang. Kinukusot na ni Nelson ang buhok ni Lance na pulampula ang mukha. Tumayo siya nang mabilis at nang madaanan ang kinauupuan ko ay yumuko sa akin at bumulong ng “Pare, totoo ba talaga ‘to?”

“Oo naman, Lance!” ang masayang sagot ko sa kaniya. Yung mga kabarkada ni Nelson, pinupukpok ang armchair nila para ipakitang masaya sila para kay Lance. Yung katabi ko naman, Si Cecilia Brillante, ang consistent na Top 1 ng klase namin simula pa nung grade school kami, ay nakita kong tumaas ang kanang kilay. Kaya lalo kong nilakasan ang pagpalakpak ko para iparinig kay Cecilia na deserving si Lance.

Si Cecilia ang nag-Top 1, as expected. Ewan ko ba kung bakit hindi siya makuntento. Ako nga, hindi nakasama sa Top 10. Si Lance, halatang hindi makapaniwala sa nangyari. Pero kaming tatlo nina Yumi at Sev, hindi naman kami nagtaka. Ibang-iba talaga si Lance sa original na tropa niya. Sabi nga ni Sev sa akin minsan na “Alam mo ba, kay Lance ko nalaman na ang lalaking seahorse ang nagbubuntis sa halip na ang babaeng seahorse.” Si Lance din ang nagsabi sa amin ni Yumi na “Any number raised to the power of 0 is equal to 1.” Kaya hindi nakapagtataka kung bakit nakasama sa Top 10 si Lance.

Niyakap nga pala ako ni Lance. Nagulat ako. Sabi niya sa akin, “Pare, dapat ikaw yung nasa Top 10 at hindi ako.” Tapos niyakap na rin ako ni Sev. Si Yumi naman bago yumakap sa akin, humirit nang “Hoy Lance! Bakit ako hindi mo sinasabihan na dapat nasa Top 10 din ako?” Nagtawanan kaming lahat. Ito ang isa sa pinakamasaya kong araw. Ito rin ang masayang balita na ihahatid ko sa Mommy ko.

Unang Tsapter ni Wendell

Advice ko kanina kay Mayumi, umupo siya sa dahon ng gabi.

Ganun kasi yung ikinukuwento ni Mommy sa akin dati. Pag first time raw “dalawin” ang isang babae, dapat paupuin siya sa dahon ng gabi. Para hindi matatagusan ang palda. “For life!” sabi ko kay Mayumi. Binatukan ba naman ako! Hinahayaan kong batukan niya ako kapag kaming dalawa lang ang magkasama. Pero kapag may ibang kaharap, hindi talaga ako pumapayag at lagi ko siyang pinagbabantaan na ipapa-opis ko siya pag binatukan niya ako in public. Siyempre ako ang class president! Ano na lang ang sasabihin ng mga kaklase namin kung makikita nilang pumapayag akong batuk-batukan!

Nakakainis talaga si Yumi! Buti nga nanalo pa siyang P.R.O. dahil na rin sa akin. Alam kasi ng mga kaklase namin na magkaibigan kami. Siyempre, ako naman talaga ang pinakikinggan ng mga kaklase namin. Sabi nga ni nanay, balang-araw, puwede raw akong tumakbong konsehal ng distrito namin. Biruin ko raw, pagka-class president nga lang ay minamani ko lang. Nagmana raw ako sa kaniya, na kahit bago sa isang lugar o opisina ay laging nag-iiwan ng good first impression kaya raw lagi ring litaw na litaw ang leadership skills. Hindi raw lahat ng tao ay may leadership skills, kaya dapat daw i-hone ko pang lalo iyon. Ang pinakamagandang pilosopiya raw sa buhay ay ang selfless sacrifice. Sa palagay ko, likas naman sa akin ang pagsisilbi. Iyon kasi simula pagkabata ang itinuro sa akin ni Mommy. Kaya nga gusto ko, sa lahat ng pagkakataon, ay makatulong ako, kahit sa maliliit na bagay lang.

Nung grade 4 nga ako, nung simula ng first grading period, tapos tag-ulan at laging bumabaha sa labas ng school, may grade 5 na estudyanteng lalaki ang nahulog sa imburnal. Nakita kong lumulutang-lutang ang polkadots na yellow na payong sa may gitna ng baha, tapos may nakita akong lumulubog-lumilitaw na mga daliri. Hanggang baywang ko yung baha noon, at takot din ako, pero naisip ko, hindi ko dapat pabayaan yung bata na malunod. Kaya tiniklop ko yung payong ko na may tatak na RCBC (promo ng bangkong pinagtatrabahuhan ng Mommy ko), tapos yung hawakan ng payong ko na parang hook, iyon ang iniabot ko dun sa bata para hawakan niya, tapos hinila ko yung payong hanggang sa makaahon yung bata. Umubo nang umubo yung grade 5 na estudyante. Nagulat ako noon nang bigla niyang itapon sa baha yung RCBC na payong ko. Umalis yung bata, putim (puting itim) na yung polo at medyas niya. Umalis siya nang hindi nagpapasalamat. Pero okay lang. Sabi ng Mommy ko palagi, “walang hinihinging kapalit ang taus-pusong pagtulong.” Niyakap ako nang mahigpit ni Mommy noong gabing iyon kasi nilagnat ako dahil naulanan ako. Sabi pa ni Mommy sa akin noon, “Wendell, isa kang tunay na anghel!” Tapos tinanong ko si Mommy noon, “Kaya po ba Arcangel ang apelyido natin?” Binilhan niya ako ng orange, apple at strawberry-flavored na Tempra.

Ikinuwento ko kay Yumi na minsan, napagkamalan kong Tempra yung mantsang dugo sa palda ng Mommy ko. Tawa nang tawa si Yumi kasi ang tanong ko sa Mommy ko noon ay kung nilalagnat ba ang palda niya.

Kanina, natahimik ako bigla dahil din kay Yumi. Kasi, si Yumi talaga, nakakainis talaga. Inalaska pa ako. Bakit daw alam ko yung pamahiin ng pag-upo sa dahon ng gabi samantalang siya raw na ka-babaeng tao ay hindi alam. Pinitik ko nga siya sa tenga! Tapos tinukso ko siya na hindi talaga siya tunay na tisay kasi hindi namula ang tenga niya. Binatukan uli ako! Kainis!

Gusto ko ngang sabihin kay Yumi na alam ko ang hitsura ng napkin ng babae. Napkin kapag malinis, at napkin kapag sumipsip na ng dugo, at napkin kapag ibinalot na sa pinaglumaang diyaryo. Gusto ko pa nga sanang ibida kay Yumi na ako nga ang pinabibili ng Mommy ko noon sa tindahan ni Mang Ben sa may kanto sa amin ng kaniyang sanitary napkin. Hindi ko pa noon alam kung para saan yung binibili kong iyon, pero ang kabilin-bilinan ng Mommy ko, ipabalot ko raw sa diyaryo yung Kotex. Na nung unang beses kong bumili ng Kotex, sasabihin ko pa lang kay Mang Ben na ibalot sa diyaryo ay ibinabalot na niya sa diyaryo agad. Pero hindi ko na sinabi kay Yumi, kasi bukod sa babatukan niya ako, baka kung ano pang lalong makapagpapatahimik sa akin ang sabihin niya.

Pero kanina, natahimik din si Yumi. May pumasok kasi sa loob ng klasrum. Pati ako natahimik. Ewan ko ba kung bakit bigla kaming napatulala ni Yumi.

Hiyang-hiya si Yumi kanina matapos niyang ikuwento sa akin na “dalaga” na siya. Matagal na naman naming napag-aralan iyon sa grade school pa lang, tungkol sa pagbabago sa mga katawan namin. Ang paghaba ng ganyan, pagtambok ng ganyan, pagtubo ng ganyan, at kung anu-ano pang ganyanan sa katawan. Pero iba pa rin talaga kapag “dumating” na yung oras na mangyayari na yong mga ganyanan sa katawan. Kaya si Yumi, hiyang-hiya kasi nga parang nag-iwan siya ng tinta ng red bolpen sa upuan niya. Kung nakita iyon ni Ms. Atienza, naku!, katakot-takot na sermon na naman ang aabutin namin.

Pero hindi naman iyon ang ikinahiya ni Yumi. Hindi iyon ang ikinatahimik at ikinatulala namin. Kasi habang ikinukuwento sa akin ni Yumi sa loob ng klasrum noong recess time ang kaniyang “unang dalaw,” biglang pumasok si Lance sa klasrum. Akala ni Lance walang tao kasi nasa pinakalikod kami ng klasrum, at nakasalampak kami sa sahig, inuupuan ang mga teksbuk namin sa Science. Medyo nahaharangan kami ng mga armchair. Dahil inakala ni Lance na walang tao sa klasrum, inilapag niya sa mesa ng titser ang Puma sports bag niya. Tapos nagtanggal siya ng basang t-shirt niya.

Nainggit ako sa hitsura ni Lance. Ako rin naman medyo maputi, pero yung utong ni Lance, kulay pink. Sa akin, brown. Tapos wala pa akong masyadong buhok sa kilikili. Si Lance parang may pugad na magkabilang kilikili. Napansin ko si Yumi na nakayuko lang habang ako, nakikita ko sa gilid ng mata ko na binuksan ni Lance ang bag niya tapos naglabas ng Good Morning na towel. Pinunasan muna niya ang mukha niya, tapos leeg, batok, likod ng tenga, balikat, likod mismo, tagiliran. Tapos umakyat ang tuwalya sa dibdib niya, tapos sa tiyan. Tapos sa tiyan ni Lance, may nakita akong kinainggitan ko uli. May mga hibla ng buhok sa may pusod niya, na parang nanggagaling pa mula sa pagkakaipit sa shorts niya.

Pagkatapos, inilabas ni Lance mula sa bag niya ang medyo gusot na puting polo, malinis na puting t-shirt, at pantalon. Isinuot muna niya ang t-shirt, tapos isinunod niya ang pantalon. Hindi nagtanggal ng shorts si Lance. Itinuck-in niya ang t-shirt. Tapos ibinutones ang pantaon at isinara ang zipper. Kinuha ni Lance ang sinturon niya mula sa bag. Habang isinusuot niya ang dulo ng sinturon sa pantalon, bumangga ang bakal o metal na bahagi ng belt sa mesa. Tapos isinuot na ni Lance ang polo niya.

Habang inilalagay ni Lance ang maruruming gamit sa loob ng Puma bag, tumunog ang bell. Napasigaw si Yumi. Nagulat ako. Nagulat si Lance habang isinasara ang zipper ng bag. Naipit tuloy ang hinlalato niya sa zipper.

No Signal

Madalas na lang walang signal ang bagong second-hand na Nokia 3200 selepono ko. Nakikipagtext lang ako kani-kanina lang kay Dirtypapa tungkol sa mga kabulastugan ng Demonya, tapos biglang nawalan na naman ako ng signal. Kaasar.

O well. Ganun talaga pag second-hand. Kailangang magtiyaga. Wala akong masyadong maisulat ngayon, kahit na marami naman talaga dapat. Tinatamad lang ako siguro talaga. O well. Siguro nga wala ring signal ang utak ko ngayon. I'm so like my new second-hand Nokia 3200 cellphone. Kaasar!

Kulturang Pulitikal sa/ng Semana Santa

Ngayong Semana Santa, bukod sa kabi-kabilang pokus ng midya, laluna na ng telebisyon at radyo, sa kulturang relihiyoso, tampok na tampok ang iba't ibang konsyumeristang erudisyon ng Semana Santa -- mula sa mga mukha ni Hesus sa mumurahing t-shirt hanggang sa mga pelikula at produksong pang-entablado. Ang ganitong gawing kinagisnan ng marami matapos ang implementasyon ng mga kolonyal na karanasan ng bansa mula sa Espanya at Amerika, ang nagpapatianod sa atin sa magkakambal na kulturang relihiyoso at kulturang popular.

Semana Pulitika
Ngunit hindi dapat matali lamang sa dalawang nosyon na ito ng Semana Santa ang pag-aalaala sa pitong araw na ito ng buhay, pagpapakasakit, kamatayan at muling-pagkabuhay ni Hesukristo, na kinikilalang dakilang Tagapagligtas ng mga Judeo-Kristiyano. Dahil ang Semana Santa ay panahon rin ng matalas na kampanyang masa at pulitikal na pakikibaka. Maging ang patutsada ni Justice Secretary Raul Gonzales sa Batasan 5 at iba pang "kalaban ng pamahalaan" na diumano'y ginagawang pulitikal na okasyon ang Semana Santa ay hindi maitatali bilang "patutsada" lamang. Bagkus, nagiging positibo pa nga ito sa mga "kalaban ng gobyerno" sapagkat pinatototohanan lamang nito ang sigasig ng mga progresibong grupo na pag-ugnayin ang rebolusyunaryong tradisyon ni Hesus sa mga progresibo't rebolusyunaryong adhikain ng mga kilusang masa at kilusang pulitikal sa bansa sa kasalukuyan.

Sa akdang Pasyon and Revolution ni Reynaldo Ileto, hinugot niya mula sa ideolohiya ng kilusang magsasaka't magbubukid sa bansa ang epekto ng ideyal ng rebolusyon na maaaring nakita ng mga magsasaka sa ehemplo ng pagsandig sa katarungan ni Hesus, tulad nang masasapo mula sa tradisyon ng pasyon. Kung noong una'y inakala lamang ng mga frayle at conquistador na ang pasyon ay kasangkapang kolonyal-relihiyoso, paglaon ay nakapiga ng rebolusyunaryong pananaw at praxis ang masang magsasaka mula sa buhay, pagpapakasakit, kamatayan at resureksiyon ni Kristo. Ang akdang ito ang isa sa unang nagsuma ng diskursong subersibo sa pasyon -- bilang pagpapatuloy ng subersyon ng Kilusang Propaganda noong panahon ng mga Kastila sa pamamagitan ng pagkasangkapan sa mga relihiyosong literatura tulad ng mga dasal at awit. Ilan sa mga sumikat na subersibong tula noon ay ang "Dasalan at Tocsohan" ni Marcelo H. del Pilar.

Sa kasalukuyang pulitikal na sitwasyon ng bansa sa ilalim ni Pang. Gloria Macapagal-Arroyo, ang Semana Santa ay tunay na okasyon ng pulitikal na paglalang ng mga Pilipino. Buhay na naman sa text-space ang "Aba Naman Gloria" na unang sumikat noong Hunyo 2005 sa kasagsagan ng Hello Garci na iskandalo:

"Aba naman Gloria
Puno ka ng grasya
Ang yaman ng tao’y sumaiyo na.
Bukod kang nandaya
Sa babaeng lahat.
Pinagpala rin, asawa mo’t anak.
Wala ng natira sa AMEN."

Ngayong Semana Santa ay buhay na namang muli ang naturang text message, na akmang-akma pa rin sapagkat tulad ng buhay at pasakit na pinagdaanan ni Hesus, nasa parehong schema rin ang buhay ng masang Pilipino na nakararanas ng pasakit sa kasalukuyang administrasyon, bunga ng kadaskulan, pandaraya at pagpipilit na manatili sa poder ng isang tagibang na pinuno ng bayan. Maisisinulid ito sa tula ng Kilusang Propaganda noong panahon ng Kolonyalismong Kastila sa Pilipinas, na umaasinta sa praylokrasya at kolonyal na pangangamkam:

“Aba Santong diyablo
Bruho kang talaga
Nasa iyo na ang lahat ng grasya
Narito naman kami
Inuulan ng disgrasya.”

Malinaw ang pahayag sa text na mensahe – tulad sa tula ng Kilusang Propaganda – ang pagtukoy sa naghaharing-uri na kinabibilangan ni Gloria ngayon (at ng mga prayle at conquistador noon) bilang ang uring naghahari at nagpapahirap sa mayorya ng mamamayan. Masisilo rin mula sa text na mensahe ang primordial na nosyon ng anarkismo ng isang pamilyang kabilang sa naghaharing-uri at ang nagpapatuloy na pyudal at paternalistikong nosyon ng pamamahala ng bansa ng iilan.

SMS at Semana
Ang mga iskolar at kritikong tulad nina Bienvenido Lumbera at Soledad Reyes ang ilan sa unang nagdiskuro hinggil sa progresibong potensiyal ng kulturang popular sa Pilipinas. Ipinahiwatig nina Lumbera at Reyes -- na paiigtingin ni Rolando Tolentino -- ang subersibong praxis ng kulturang popular, kahit na ang pangunahing tuon naman talaga ng mga kapitalista't naghaharing-uri ay ang gawing daluyan lamang ang kulturang popular ng kultura't pulitikal-ekonomi ng kapitalistang sistema sa pandaigdigan saklaw. Sa text na mensaheng "Aba Naman Gloria," magkalambong ang tradisyon ng relihiyosong panitikan at ng kulturang popular -- ngunit mas dapat tingnan na buhay na buhay sa text na mensaheng ito ang subersibong erudisyon ng mga Pilipino hinggil sa sitwasyong pulitikal at pang-ekonomiya sa bansa. Isa sa pinakamahusay na postkolonyal na espasyo ang selepono (cellphone) na ginagawang lunsaran kapwa ng mga kapitalista't naghaharing-uri at ng mga progresibong mamamayan. Birtwal na pangkomunikasyong espasyo ito na pinagtutunggalian at ginagawan ng mga aktibidad ng mgakabilang-panig na kapwa may makauring interes (kapitalista vs. manggagawa; naghaharing-uri vs. pinaghahariang uri).

Bukod sa proliferasyon sa text-espasyo ng mga subersibo at pulitikal na mensahe, dapat mas pagtuunan ng pansin ang pagdiskurso ng mga kilusang pulitikal sa mga relihiyosong tradisyon at aktibidad ng Semana Santa. Halimbawa nito ang mga tradisyon ng "Penitensiya" at ng "Kalbaryo" na binigyan ng pulitikal na hugis ng mamamayan sa pamamagitan ng mga tinatawag na "Penitensiyang Bayan" at "Kalbaryong Bayan." Tampok sa mga "lakbayang" ito ang "Mga Estasyon ng Krus" na tumatalunton sa pinagdaanang pasakit ni Hesus. Ang siste sa "Kalbaryong Bayan" ay mamamayang Pilipino ang pinagpasan at ipinako sa krus. At ang krus, na mabigat na simbolo ng hirap at pasakit, ay nagiging representasyon ng walang iba kundi ng Rehimeng U.S.-Gloria Macapagal-Arroyo.

Tampok din ang pagtukoy sa iba't ibang pang-ekonomiya, pampulitika at pangkulturang manipestasyon ng tatlong batayang problema ng isang malakolonyal at malapyudal na sistema: ang Imperyalismo, Burukrata Kapitalismo at Pyudalismo (IBP); Na ang malinaw na mga manipestasyon ay liberalisasyon, pribatisasyon at deregulasyon ng mga batayang serbisyo't pangangailangang panlipunan tulad ng tubig, kuryente, langis at edukasyon; Tulad ng malawakang korupsyon sa pamahalaan at ang pagbaha ng mga produkto't polisiya ng mga monopolyo kapitalista; At tulad ng patuloy na pangangamkam ng lupa, pagsaid sa mga minahan, at pulitikal na represiyon at pagkitil.

Makikita sa mga Kalbaryong Bayan na ang nakakabit na "INRI" sa taas na bahagi ng krus ay pinapalitan ng "IBP" o kaya'y "US-GMA" at iba pang mga katagang tumtukoy sa mga anti-mamayang palisiya ng estado tulad ng E-VAT, PP 1017, at iba pang lumitaw-lumubog-lumitaw na mga palisiya ng represyon at agresyon laban sa mga "destabilizer" at "kaaway" na siyang paboritong puntiryahin ng militaristang kapangyarihan ng estadong Arroyo. Simula 2001, halos 500 na ang kaso ng "political killings" at agresyong pulitikal ng gobyerno ni Gloria.

Voltes V at Semana Santa
Tinawag ni Raul Gonzales na "Voltes V" ang "Batasan 5" (limang kongresista ng mga progresibong partylist na Bayan Muna, Gabriela at Anakpawis) nitong Martes Santo. Pabiro ang patutsada ng Kalihim ng Kagawaran ng Katarungan sa Batasan 5. Ang biro ay nagsanga mula sa patuloy na pagtirada ng "Voltes V" kay Gloria kahit panahon ng Semana Santa. Ang "pagkaimbudo" ni Gonzales ay nagsasanga mula sa nosyong kultural na ang Semana Santa ay panahon ng pagtitika at kapayapaan ng puso't kaluluwa. Mababasa mula sa pahayag ni Gonzales na nakaiistorbo sa pagtitika ng administrasyon ang patuloy na pagpapailandang ng mga atakeng pulitikal ng Batasan 5.

Mabilis naman ang sagot ni Kong. Teddy Casino. Una niyang nilinaw na ang isyung pulitikal na kanilang kinakaharap ay kabudyong ng malawakang anti-progresibong histerya na pinangangalandakan ng pamahalaan. Kung kaya hindi opsyon ang pananahimik. Ikalawa, masisipat sa sagot ni Casino na hindi dapat matali ang usaping ito sa kultura ng patutsadahan tulad nang ginawa ni Gonzales na pagtawag sa kanilang Voltes V. At ikatlo, sinabi ni Casino na hindi naabot ni Gonzales ang nais niyang demonisasyon sa Batasan 5 dahil ang Voltes V ay hindi mga kontrabida sa anime ng mga Hapon, kundi mga bida. Kung kaya, matalas ang pahayag ni Casino na kung ang Batasan 5 ay ang Voltes V, ang pamahalaan ni Arroyo ay ang Bozanian Empire, na sa programang Voltes V ay ang naghahasik ng kasamaan, destruksyon at panunupil.

Sa puntong ito, tumitingkad ang lenggwahe at semiotika ng kulturang popular at kulturang relihiyoso bilang mga potensiyal na lenggwahe at semiotika ng subersyong pulitikal. Sa pahayag ni Casino, idurugtong niya ang isang katotohanan noong panahon ng Batas Militar na ipinagbawal ni Marcos ang Voltes V. Sa pag-aaral ng mga kritiko ng kultura at pulitika sa bansa, ang pagbabawal ni Marcos noon sa Voltes V ay isang hakbang ng duwag at bahag-ang-buntot na pamahalaan. Sapagkat katulad ng Pasyon, ang Voltes V ay maaaring kakitaan ng rebolusyunaryong ideyal. Sapagkat si Voltes V ay tagapagtanggol ng masa at naaapi, nagiging simbolikong representasyon siya ng aktibong pakikilahok laban sa diktadurya at mga mapanupil na sistema.

Kung tutuusin, ang mga subersibong potensiyal na ito ng kulturang relihiyoso at kulturang popular ay nagiging tereyn ng kulturang pulitikal. Bagama't maliit na bahagi lamang ng pulitikal na paglalang, nagiging mahalagang parte ito ng mas malawak na gawaing progresibo at rebolusyunaryo ng mga kilusang masa. At sa ganung punto, nagiging lunsaran ng tungkulin ng mamamayan para sa tunay na pagbabagong panlipunan sa pamamagitan ng teorya at praxis ng rebolusyong kultural.

bagong RA 1425 poster

bagong RA 1425 poster, originally uploaded by catukayo.

Masyado raw kasing "Pop" yung una kong ginawa. Kelangan daw mas seryoso at mas formal. Oo nga naman (siguro) kasi Pambansang Kumperensiya nga pala ito, hehehe. Masyado kasi akong pop-thinker, e! O well! Sana ay puwede na ito. c",)

Imbitasyon: Ang R.A. 1425 sa Loob ng 50 Taon

poster kumperensiya, originally uploaded by catukayo.

(Pinagpuyatan kong i-Adobe Photoshop itong poster kagabi. Sana matuto pa ako ng ibang teknik para masaya. Oist! Join na kayo! Wag magpahuli!)

Liham-Imbitasyon para sa Pambansang Kumperensiya: Batas Rizal
“Ang R.A. 1425 sa Loob ng 50 Taon”

Abril 5, 2006

Mahal na __________________________,

Malugod po namin kayong inaanyayahang dumalo sa Pambansang Kumperensya tungkol sa ika-50 taon ng Batas Rizal, na pinamagatang “ANG R.A. 1425 SA LOOB NG 50 TAON.” Ito po ay idaraos sa Hunyo 19, 20 at 21, 2006 sa Pulungang Claro M. Recto, Bulwagang Rizal, Unibersidad ng Pilipinas sa Diliman, Lungsod Quezon, sa pagtataguyod ng UP Departamento ng Filipino at Panitikan ng Pilipinas, UP Kolehiyo ng Arte at Literatura, National Commission for Culture and the Arts (NCCA) at Knights of Rizal, Inc., Sa pangkalahatan, layunin nito na:

1. malagom ang implementasyon ng Batas Rizal sa sistemang pang-edukasyon simula 1956 tungo sa mabisang pagpapatupad pa nito; at mula rito’y makahalaw at makapagmungkahi ng mabisang pagtuturo ng buhay at mga sulatin, partikular ang dalawang nobelang Noli at Fili, sa anyong modyul at iba pang kaparaanan.
2. makapagdulot ng napapanahong kaalaman mula sa bagong pagtanaw at pananaliksik hinggil sa pambansang bayani; at
3. mapalakas ang ugnayan sa lebel na indibidwal at institusyonal sa hanay ng mga kalahok hinggil sa layunin ng kumperensya.

Mayroon po itong registration fee na PhP 3,000 bawa’t delegado, para sa kit ng kumperensya (na naglalaman ng programa, abstrak ng papel at iba pang materyal), meryenda at pananghalian sa loob ng tatlong araw at sertipiko ng pagdalo. Bagaman magbabayad ang mga delegado para sa kanilang akomodasyon, gagawa po ng kaukulang arrangements ang mga tagapag-organisa ng kumperensya sa mga dormitoryong nasa loob ng UP Campus na maaari nilang tirahan. Ilan po dito ay ang UP Alumni Hostel, University Hotel at NISMED Dormitory. Isang opsyonal na lakbay-aral ang isasagawa sa mga makasaysayang lugar at museo ng Intramuros, Maynila sa ika-22 ng Hunyo, at sa mga samahang Rizalista sa Bundok Banahaw, Dolores, Quezon sa ika-22 hanggang 23. Nagkakahalaga po ng PhP 250.00 ang sa Intramuros, kasama na po rito ang transportasyon, mga entrance fee sa museo at 2 meryenda; samantala, PhP 1,500 naman po ang sa Banahaw, kasama na rin po ang transportasyon, pagkain, tulugan at tagapagpadaloy.

Para sa mga dadalo sa kumperensyang ito, mangyari lang pong tingnan ang kalakip na DepEd at CHED Memo at programa ng kumperensya. Para sa mga reserbasyon, ipadala po lamang sa lalong madaling panahon ang inyong reply slips via Telefax 929-0113 o sa mga email address na ito: nilocam@yahoo.com (Dr. Nilo Ocampo, Pangkalahatang Tagapangasiwa), potopotfs@yahoo.com (Dr. Ramon Guillermo), karloiniego@yahoo.com (Prop. Florentino Iniego, Jr.), at lanieabad@yahoo.com (Prop. Melania Abad). Maaari ninyo rin po kaming makontak via SMS sa celfone no: 09186379937 (Prop. Mary Jane Rodriguez) o 09177920799 (Dr. Nilo Ocampo). Maaari ring bisitahin ang website ng kumperensiya: www.batasrizal.blogspot.com para sa iba pang impormasyon.

Inaasahan po namin ang inyong pakikibahagi sa gawaing ito. Magkita-kita po tayo sa Hunyo.


Lubos na sumasainyo,
Nilo S. Ocampo, Ph.D.
Pangkalahatang Tagapangasiwa
Pambansang Kumperensya sa RA 1425

Estudyante Blues, Estudyante Reds

Noong Lunes (Abril 3, 2006) pa ako tapos sa mga tungkulin ng pagiging guro para sa nagdaang semestre. Matapos basahin ang tambak ng mga papel at matapos panoorin/analisahin ang iba't ibang proyekto ng aking mga estudyante, binalikan ko ang isang mensahe ng isang babaeng estudyante sa akin. Nagpapasalamat ang estudyante kong ito para sa isang "masayang" semestre raw sa ilalim ng aking pagtuturo. Marami raw siyang natutunan. Marami raw naibukas ang asignaturang Panitikan ng Pilipinas 50 (Panitikang Makabayan) sa kaniyang pag-iisip. Maganda raw na naibahagi ko raw iyon sa kaniya dahil marami siyang natutunan. Pero ang pinakamahalagang banggitin na sinabi niya ay gusto raw niyang matuto pa, huwag lang raw ang pagiging aktibista.

Mahalaga para sa akin ang komentong ito. Sa punto ng malawak na krisis pampulitika at ng matinding represyon at agresyong pulitikal laban sa mga progresibo, naitatanong ko sa sarili kung bakit maraming estudyante at nilalang ang ayaw matutunan ang pagiging aktibista. Hindi ko naman ito dapat pagtakhan. Una sa lahat, neoliberal ang edukasyon, kahit sa U.P., maliban sa ilang guro at propesor na nagsisikap na gawing rebolusyunaryo para sa indibidwal at kolektibo ang pag-aaral. Pero sa pangkabuuan, neoliberal ang edukasyon. Tulad nang natampok maging sa mga maikling kuwento sa Pilipinas noong panahon ng mga Amerikano, ang edukasyon ay naging kampanya para sa paghulagpos mula sa kahirapan. Kaya nga popular noon, magpahanggang ngayon, ang mga katagang pinamumutawi ng mga magulang: "Wala kaming ibang maipamamana sa iyo, anak, kundi ang edukasyon. Iyan ang gamitin mo para makaahon tayo sa kahirapan." Sa mga kuwento ng katutubong kulay na tampok noong 1900s sa Pilipinas, ang nosyon ng edukasyon ay upang magkamal ng intelektwal na kapital ang isang tao, at ito ang magiging puhunan niya upang magtrabaho sa mga ahensiya ng gobyerno at sa mga korporasyon at kumpanyang Amerikano na dumagsa sa bansa. Hanggang ngayon ay ganoon pa rin ang naratibo. Kung dati'y sa mga pabrika at kumpanya ng mga luhong kosmopolitan ineengganyong magtrabaho ang mga Pilipino, ngayon ay nakatuon sa mga call center ang edukasyon ng Pilipino, kasama na rin ang pagiging domestic helper, caregiver, seaman, sex worker, entertainer sa mga bansang dayuhan. Ang pagiging seaman ngayon ay hindi na lamang simpleng halaga ng matipunong katawan. Kailangang nakakuha ka ng units o kurso sa teorya at praktika ng scuba diving. Ang pagiging security guard ngayon sa Pilipinas ay nangangailangang nakatungtong na ng kolehiyo ang isang Pilipino. Ito ang lokal na demand ng globalisasyon sa Pilipinas.

Sa pagkakaroon ng malawak na krisis ng Marxismo at komunismo noong 1960s dahil sa pagbagsak ng mga sosyalistang estado ng Rusya at Tsina, kasabay na pumailanlang ang neoliberal na ideolohiya't pulitika ng mga dambuhalang kapitalistang bansa. Ang pagpapaigting ng kolonyal na edukasyon sa pamamagitan ng neoliberal na mga palisiya ang nag-iimbudo sa mga estudyante sa Pilipinas na ayawan ang pagiging progresibo, dahil diumano, "Marxism is dead." Sa pagpapatawid diumano na patay na ang Marxismo sa pandaigdigang lebel, ipinamutawi ng mga kapitalistang bansa ng Amerika at Europa ang "postmodernismo" bilang katunggali ng Marxismo at komunismo. Hanggang ngayon ay makikita ang paghamak sa Marxismo bilang luma at hindi na aplikableng teorya at praktika ng pakikibaka. Maging ang modernismo ay patay na diumano, kaya ang pinakamahusay diumanong unibersal na pagtingin ay ang postmodernismo.

Sa dalawang taong pagtuturo ko, lagi kong tinatanong ang aking mga estudyante sa simula pa lang ng semestre kung anu-ano ang mga nais nilang pag-aralan. Walang klase ko ang hindi nagbanggit ng postmodernismo. Mas interesado sila dito dahil diumano'y ito ang panahon at espasyong iniinugan ng kanilang henerasyon. AT kailangan kong banggitin, na mas interesado ang maraming naging estudyante ko na pag-aralan at paniwalaan ang postmodernismo kaysa Marxismo.

Aaminin kong nababagabag at nalulungkot ako gawa ng sitwasyong ito. Ito ang tagumpay ng homogenisasyong edukasyunal sa panahon ng globalisasyon. Ang mantra ng globalisasyon na global village, walang bakurang mundo, ang pagiging mamamayang global (global citizen) ng lahat ng indibidwal sa buong planeta ang tila mas nananaig na konseptwalisasyon ng kasalukuyang panahon. Kaya ang pangarap ng mga kabataan ngayon ay tila nakabulid na sa pagpunta sa call center o di kaya'y paglipad sa ibang bansa upang doon maghanap ng malaking kita. Hanggang ngayon, "susi" parin ang pag-aaral -- at pagpapakadalubhasa sa wikang Ingles -- upang "makaahon mula sa kahirapan."

Ito naman talaga ang katotohanan. Pero hindi katotohanan na kailangan na lamang tanggapin. Hindi ito nakatakdang kasaysayan. Hindi ito nakasulat sa Bibliya. Hindi ito ang lagi nating naririnig na destiny o kagustuhan ng Maykapal. Hindi ito nakasulat sa mga tala at mga konstelasyon. Sapagkat ang katotohang ito -- ang sitwasyong pampulitka, pangkultura at pang-ekonomiyang ito -- ay hindi naka-predestino. Ito ay nilikha ng historikal na pagtutunggalian ng mga uri sa lipunan.

Walang ipinapanganak na matalino. Wala ring ipinapanganak na bobo. Pero may ipinapanganak na mayaman at mahirap. Dito pa lang, dapat na tayong magtanong. Walang ipinapanganak na kupal. Walang ipinapanganak na aktibista na agad. Lahat ito ay tao at lipunan ang lumalalang para sa kaniyang sarili't kolektiba.

Kung magpapakanal lang ang tao sa konsepto ng predestino -- at sa liberal-indibidwal na konsepto ng mapayapang pagbabago -- lalong makakanal sa kahirapan ang bansa at ang mundo. Lalong lalaki ang agwat ng langit at lupa. Lalong liliit ang pagitan ng mga rehas na bakal. Kailangang tanggapin natin ang katotohanan na ang mabuhay sa kasalukuyan ay ang mabuhay nang laging nangangamba. Sapagkat positibo at progresibo ang mangamba. Dahil nangangahulugan itong batid nating may nakaambang panganib. Ngunit ang pangangamba ay hindi ang huling lugar na dapat nating tigilan. Kailangang tanggalin ang pangamba. Magagawa lamang ito kung matatanggal ang pinagbubunsuran ng pangamba. At hindi ito magagawa sa simpleng pagtunganga. O sa pagpapailandang ng hiling sa langit. Hindi ito maaabot ng payak na paglalapat ng mga palad para manalangin. Dahil marahas ang panahon, marahas rin ang paraan ng pagbabago.

Ang pagbabago ng kulay ay pagtatagisan ng mga elemento ng kulay. Maging sa siyensiya, ang historikal at diyalektikal na pagtutunggali ay kailangan upang magkaroon ng homeostasis.